U nas zapłacisz kartą
Jak skutecznie leczyć wyprysk kontaktowy?
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Natychmiast przerwij kontakt z substancją, którą podejrzewasz o wywołanie zmian – np. przemyj ręce po kontakcie z substancjami, które powodują objawy. W razie nasilonego świądu skóry możesz zażyć tabletkę leku przeciwhistaminowego (niektóre dostępne są bez recepty).
Wyprysk kontaktowy rozpoznaje się na podstawie charakterystycznego obrazu zmian skórnych oraz ustalenia związku pomiędzy ich pojawianiem się a np. pracą zawodową.
Wyprysk kontaktowy może przypominać wyprysk atopowy (atopowe zapalenie skóry) i inne mylone z nim choroby skóry. Najważniejszym badaniem w rozpoznaniu wyprysku kontaktowego są tzw. testy płatkowe. Polegają one na nałożeniu na skórę pleców małych krążków bibułek nasączonych różnymi substancjami wywołujących wyprysk kontaktowy (zawartymi w np. kosmetykach, gumie, metalach, lekach, tworzywach sztucznych). Pojawienie się pod ich wpływem zaczerwienienia, grudek czy pęcherzyków może oznaczać uczulenia na którą z tych substancji.
Czym jest wyprysk kontaktowy?
Wyprysk kontaktowy jest chorobą zapalną skóry spowodowaną przez chemikalia działające drażniąco lub substancje uczulające. Wywołuje charakterystyczne zmiany skórne: rumień, obrzęk, strupy i pęcherzyki (Świerczyńska-Krępa 2022). Oprócz tego, kontaktowemu zapaleniu skóry towarzyszy intensywny świąd, a drapanie prowadzi do dodatkowych trudności i może pogorszyć stan pacjenta.
Ze względu na dwie możliwe przyczyny kontaktowego zapalenia skóry – tj. substancje uczulające oraz drażniące – chorobę dzieli się na dwa główne rodzaje, odpowiednio: wyprysk alergiczny lub niealergiczny (czyli z podrażnienia). Oprócz tego wyróżnia się także wyprysk zawodowy oraz fotoalergiczny lub fototoksyczny (Lewandowska 2013).
Kto może zachorować na kontaktowe zapalenie skóry? Właściwie każdy: choroba może występować niezależnie od wieku, płci czy grupy etnicznej. Jednakże na poziomie globalnym istnieją pewne różnice w powszechności choroby w zależności od grupy. Np. badania ujawniły, że częstotliwość występowania wyprysku kontaktowego wśród dzieci w wieku 0-7 lat w Chinach wynosi 0,5%, podczas gdy w ogólnej europejskiej populacji jest to 15% (Li, Li 2021). Kontaktowe zapalenie skóry jest powszechniejsze wśród osób, których praca wymaga codziennego stosowania drażniących chemikaliów, np. fryzjerów, personelu medycznego czy sprzątaczy (Kieć-Świerczyńska i in. 2009). Długotrwały kontakt z substancjami podrażniającymi lub alergenami może spowodować, że wyprysk kontaktowy nabierze przewlekłego charakteru i przejdzie w postać ciężką, co utrudni jego diagnozę i odróżnienie od innych rodzajów egzemy, np. atopowego zapalenia skóry.
Przyczyny wyprysku kontaktowego alergicznego
Wyprysk kontaktowy alergiczny rozwija się w efekcie powtarzającego się kontaktu skóry z alergenami. Alergeny te mają zdolność pobudzania układu immunologicznego, który odpowiada syntezą przeciwciał w reakcji nadwrażliwości typu późnego. Oznacza to, że objawy alergii skórnej pojawiają się po kilkudziesięciu godzinach. Pierwszym etapem rozwoju reakcji alergicznej jest faza indukcji, czyli prezentowanie alergenu układowi odpornościowemu. Nasilenie odpowiedzi immunologicznej organizmu zależna jest od rodzaju alergenu, stanu skóry w miejscu kontaktu z alergenem, stężenia alergenu i czasu ekspozycji. W kolejnym etapie, określanym jako okres wylęgania dochodzi do pojawienia się objawów wyprysku kontaktowego. Każdy kolejny kontakt nawet z minimalnymi ilościami alergenu prowadzi do wystąpienia reakcji nadwrażliwości opóźnionej.
Alergenami kontaktowymi prowadzącymi do wystąpienia alergicznego wyprysku kontaktowego jest bardzo dużo, a te najczęściej występujące to:
- metale przejściowe, cechujące się wysoką reaktywnością, zazwyczaj są to takie metale jak nikiel, chrom, kobalt, pallad, metale te mogą występować w biżuterii, ponadto na kontakt z nimi narażone są osoby zatrudnione w rozmaitych gałęziach przemysłu,
- konserwanty stosowane w kosmetykach czy wyrobach przemysłowych,
- kosmetyki zawierające olejki eteryczne czy konserwanty,
- żywice epoksydowe,
- stosowane zewnętrznie leki, takie jak gentamycyna, neomycyna, chloramfenikol, balsam peruwiański.
Wyprysk kontaktowy – objawy
Objawy mogą pojawić się w różnych lokalizacjach na ciele. Najczęściej wyprysk kontaktowy pojawia się na dłoniach, a także na twarzy. Możliwe jest także wystąpienie zmian na stopach. Objawy wyprysku alergicznego to przede wszystkim zaczerwienienie skóry, a także grudki wysiękowe. Rumieniowi skóry towarzyszy pojawienie się licznych grudek i pęcherzyków, a zmianom skórnym może towarzyszyć świąd. Wysypka skórna jest niewyraźnie odgraniczona od otoczenia i ustępuje bez pozostawiania śladów. Czas utrzymywania się zmian skórnych to od kilku tygodni do wielu miesięcy.
W przypadku niealergicznego wyprysku kontaktowego pojawia się zaczerwienienie skóry, pęcherzyki skórne, nadżerki, strupki. Objawom tym towarzyszy świąd i ból.
Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) - leczenie
Zasadnicze znaczenie ma wyeliminowanie kontaktu z alergenem lub czynnikiem drażniącym.
Podstawę leczenia przeciwzapalnego kontaktowego zapalenia skóry alergicznego i z podrażnienia stanowią glikokortykosteroidy stosowane miejscowo (np. w maści, kremie) zazwyczaj od kilku do kilkunastu dni. Bardzo suche zmiany na dłoniach lub stopach w ostrym okresie zapalenia mogą wymagać stosowania glikokortykosteroidów pod opatrunkiem. Czasem lekarz może zalecić także stosowanie glikokortykosteroidów doustnie w ciężkich przypadkach ostrego zapalenia lub w przypadku zajęcia dużej powierzchni skóry.
W ostrym zapaleniu z pęcherzykami i wysiękiem (zbieraniem się płynu) oprócz glikokortykosteroidów stosuje się okłady ściągające – z samej wody, z 0,9-procentowym roztworem NaCl lub z octanowinianem glinu. Okłady wysuszają skórę i łagodzą świąd. Stosuje się je kilka razy dziennie – wilgotną bawełnianą tkaninę nakłada się na skórę i zmienia 1–4 razy co 15–30 min.
W przypadku przewlekłego zapalenia i pogrubienia i szorstkości skóry w następstwie zapalenia, szczególnie w kontaktowym zapaleniu skory z podrażnienia, skuteczne są środki nawilżające z dużą zawartością tłuszczów, środki keratolityczne, czyli rozpuszczające zrogowaciałą warstwę naskórka (kremy zawierające polidokanol i mocznik) oraz wazelina.
Świąd można opanować, stosując doustnie leki przeciwhistaminowe lub leki przeciwświądowe (mentol 0,1–2%, kamfora 0,1–3%) miejscowo.
Fototerapię UVA lub UVB, czyli naświetlanie zmian, lekarz może zalecić u chorych, u których inne sposoby leczenia okazały się nieskuteczne albo są przeciwwskazane. Chorzy narażeni na alergeny zawodowe, którzy nie mogą stosować rękawic lub kremów ochronnych, mogą odnieść korzyść z przewlekłego stosowania fototerapii.
W fotoalergicznym i fototoksycznym kontaktowym zapaleniu skóry stosuje się preparaty zawierające filtry promieniowania UVB i UVA.