U nas zapłacisz kartą
Czerniak złośliwy skóry - przyczyny, objawy i leczenie przerzutów
Czym jest czerniak złośliwy?
Czerniak jest nowotworem złośliwym, a dokładniej najbardziej złośliwą formą raka skóry. Termin „rak skóry” odnosi się do różnego rodzaju nowotworów skóry. Istnieje biały rak skóry, w tym bazalioma (rak podstawnokomórkowy) i rak płaskonabłonkowy, oraz czarny rak skóry (czerniak złośliwy). Główną różnicą pomiędzy obiema tymi formami choroby jest ich rozwój biologiczny: biały rak skóry praktycznie nigdy lub bardzo rzadko tworzy przerzuty i prawie zawsze można go usunąć chirurgicznie. Natomiast czerniak złośliwy wykazuje inne zachowanie i ma tendencję do rozwoju przerzutów we wczesnych fazach. Czarny rak skóry jest bardziej niebezpieczny od białego, ponieważ komórki nowotworowe mogą szybko się rozprzestrzeniać w organizmie poprzez krwiobieg lub układ limfatyczny, a przerzuty są obserwowane już w momencie rozpoznania.
Głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia raka skóry jest promieniowanie ultrafioletowe (UV). Podstawowym źródłem naturalnego promieniowania UV jest słońce. Intensywna ekspozycja na słońce może powodować białego raka skóry oraz czerniaka złośliwego, dlatego też istotne znaczenie ma rozsądne korzystanie ze słońca (odpowiednia odzież i nakrycie głowy, krem przeciwsłoneczny o wystarczająco wysokim współczynniku ochrony przeciwsłonecznej, regularne smarowanie kremem, unikanie palącego słońca itp.). Szczególnie wrażliwa jest skóra dzieci, która wymaga intensywnej ochrony. Natomiast osoby korzystające z solariów są narażone na sztuczne promieniowanie UV, które również uszkadza skórę, częste wizyty zwiększają ryzyko wystąpienia czerniaka. Wpływ oparzeń słonecznych na ryzyko wystąpienia raka skóry został gruntownie zbadany. Liczba oparzeń słonecznych, szczególnie w dzieciństwie i okresie dojrzewania, jest bezpośrednio związana z ryzykiem wystąpienia raka skóry. W związku z tym należy pamiętać, że skóra niechroniona przed promieniowaniem UV ulega również uszkodzeniu pod wpływem słońca lub solarium, nawet jeśli nie dochodzi do oparzeń słonecznych. Innym czynnikiem ryzyka jest typ karnacji. Nie każdy jest w równym stopniu podatny na czerniaka. U osób o jasnej karnacji i jasnych włosach rak skóry występuje znacznie częściej niż u osób o ciemnej karnacji, lecz oparzeń słonecznych nie można całkowicie wykluczyć nawet u osób o bardzo ciemnej skórze. Więcej informacji na temat rodzajów skóry i ochrony przeciwsłonecznej można znaleźć tutaj. Do grupy ryzyka należą również osoby z licznymi znamionami barwnikowymi (nabytymi), przypadkami raka skóry w rodzinie oraz osoby z obniżoną odpornością.
Przyczyny/czynniki ryzyka raka skóry
- Występowanie czerniaka w rodzinie – czynnik genetyczny,
- Występowanie na ciele plam soczewicowatych,
- Zespół znamion dysplastycznych,
- Oparzenia słoneczne w młodym wieku,
- Skłonność do występowania oparzeń słonecznych,
- Fenotyp nordycki – czyli niebieskie tęczówki oczu, jasna karnacja oraz jasne lub rude włosy. Ten rodzaj urody predysponuje do oparzeń słonecznych, oraz różnego rodzaju uszkodzeń skóry związanych z działaniem słońca oraz promieni UV,
- Intensywne opalanie się w solariach oraz na słońcu,
- Występowanie na ciele dużej ilości znamion, w tym również takich w miejscach często podrażnianych przez ubrania oraz znamion wrodzonych,
- Liczne piegi na ciele,
- Najczęściej chorują osoby w średnim wieku,
- Choroba częściej spotykana jest u kobiet jednak u mężczyzn wyróżnia się znacząco cięższym przebiegiem.
- Zmiana wyglądu istniejącego znamienia – koloru, kształtu, rozmiaru, granic, występowanie pieczenia, świądu lub krwawienia w jego obrębie,
- Pojawienie się nowych znamion – jeśli na do tej pory czystej skórze pojawiają się nowe znamiona i mają nieregularny kształt, nierównomierne zabarwienie, czerwoną obwódkę to powinno się pokazać je lekarzowi – może to być objaw czerniaka.
Diagnoza
W ramach badania kontrolnego, poza badaniem skóry gołym okiem przeprowadza się badanie dermoskopowe. Dermoskopia jest bezbolesnym badaniem, podczas którego dermatolog bada skórę dermatoskopem (mikroskopem do światła odbitego). Badanie to umożliwia wykrycie nawet niewielkich zmian w obrębie znamienia, bardzo dokładne rozróżnienie między nieszkodliwymi znamionami a zmianami podejrzanymi, jak również ocenę głębszych warstw skóry. Pozwala to na skuteczniejsze i wcześniejsze wykrywanie czerniaków. W przypadku podejrzenia czerniaka wykonuje się badanie histologiczne uprzednio usuniętego znamienia lub pobranej próbki tkanki (biopsja) w celu potwierdzenia diagnozy.
Całkowite usunięcie nowotworu z zachowaniem marginesu tkanki zdrowej jest opcjonalna terapią i w niektórych przypadkach jest ona wystarczająca. Często wykonuje się biopsję tzw. węzła wartowniczego w celu ustalenia, czy w pierwszym węźle chłonnym na drodze spływu chłonki z ogniska nowotworowego znajdują się przerzuty. Brak przerzutów zmniejsza znacznie prawdopodobieństwo wystąpienia przerzutów w pozostałych węzłach chłonnych. W niektórych przypadkach sama terapia chirurgiczna nie wystarcza, ponieważ przy grubości czerniaka przekraczającej 1,5 mm istnieje ryzyko wystąpienia przerzutów w późniejszym czasie (czerniak z grupy wysokiego ryzyka). W niektórych przypadkach obserwuje się przerzuty już w momencie rozpoznania. W świetle powyższego prócz zabiegów chirurgicznych ważną rolę w leczeniu odgrywają również inne terapie mające na celu poprawę wyników operacji i szans na powrót do zdrowia lub przedłużenia życia pacjenta. Przebieg terapii różni się w zależności od pacjenta i ma związek z jego indywidualnym stanem zdrowia. Możliwości terapii obejmują chemioterapię, radioterapię, immunoterapię oraz - stosunkowo nową metodę leczenia - terapię celowaną (leki ukierunkowane i zwalczające określone właściwości komórek nowotworowych). W ostatnich latach wprowadzono wiele innowacji zarówno w dziedzinie diagnostyki, jak i leczenia czerniaka przerzutowego. Ustanowiono nowe standardy immunoterapii i terapii celowanej molekularnie, a obecnie prowadzone są również badania nad nowymi metodami leczenia. Szanse na wyleczenie zależą od kilku czynników, w tym od rodzaju czerniaka złośliwego i stadium choroby w momencie jej rozpoznania. Rokowania poprawiły się w ostatnich latach, we wczesnym stadium czerniak złośliwy jest zasadniczo całkowicie uleczalny, co podkreśla znaczenie regularnych samokontroli skóry i dermatologicznych badań profilaktycznych. Powyżej określonej grubości czerniaka rokowania są gorsze, zmniejszają się również szanse na powrót pacjenta do zdrowia po przerzutach na sąsiednie węzły chłonne lub inne narządy (np. wątrobę, płuca, mózg). W trakcie badania profilaktycznego istnieje szansa na wykrycie nowotworu w stadium uleczalnym.