U nas zapłacisz kartą
"Zdjęcia Rak Powieki - Wartość Wczesnego Wykrywania"
Jak często występuje?
Rak podstawnokomórkowy jest najczęstszym typem nowotworu występującym u człowieka, a zarazem najczęstszym złośliwym nowotworem skóry (w tym skóry powiek). Częstość jego występowania zależy m.in. od szerokości geograficznej czy odsetka ludzi rasy białej w populacji. Na przykład w Wielkiej Brytanii wynosi 100, a w Australii aż 788 przypadków na 100 tys. osób rocznie. Częstość występowania tego nowotworu zwiększa się po 40. roku życia. Zdecydowana większość (85%) wszystkich przypadków raka podstawnokomórkowego dotyczy skóry szyi i głowy, w tym powiek. Wśród wszystkich nowotworów złośliwych powiek rak podstawnokomórkowy stanowi 90–95%. Rak podstawnokomórkowy zajmuje powiekę dolną w 50–60% przypadków, kąt przyśrodkowy (zob. Budowa narządu wzroku) w 25–30%, powiekę górną w 15%, a kąt zewnętrzny (zob. Budowa narządu wzroku) u 5% chorych.
Rak podstawnokomórkowy występuje w kilku postaciach.
Postać wrzodziejąca charakteryzuje się obecnością opisanego wyżej guza, pośrodku którego znajduje się owrzodzenie.
Rzadsza jest postać włókniejąca (twardzinopodobna). Z reguły jest to delikatnie uniesiony, lity guz, którego brzegów nie można określić w badaniu klinicznym. Ten wariant raka jest znacznie bardziej agresywny.
Rak podstawnokomórkowy może zostać pomylony z przewlekłym zapaleniem brzegów powiek, ale to jego należy podejrzewać, gdy u chorego z pogrubieniem powieki dochodzi do utraty rzęs.
Jak często występuje?
Najczęstszym złośliwym nowotworem skóry, w tym powiek, jest rak podstawnokomórkowy. Rak kolczystokomórkowy – drugi pod względem częstości występowania rak wywodzący się z naskórka – ogólnie występuje dużo rzadziej. Czerniak złośliwy stanowi tylko 5% nowotworów skóry, ale jest odpowiedzialny za 75% zgonów z ich powodu. Omówiony został przy zmianach barwnikowych skóry powiek (zob. Zmiany barwnikowe powiek).
Rak gruczołu łojowego jest czwartym pod względem częstości występowania nowotworem. Ogólnie rzecz ujmując, należy on do rzadko występujących nowotworów skóry. Wśród nowotworów powiek stanowi on 1,5–5%, a około 75% wszystkich przypadków raka gruczołu łojowego występuje w okolicy oczu. Występuje zwykle po 50. roku życia, ale może się pojawić także u młodszych chorych, częściej u kobiet (55–77%) i 2–3 razy częściej w powiece górnej niż w dolnej.
Przed pojawieniem się zespołu nabytego niedoboru odporności (Acquired Immune Deficiency Syndrome – AIDS) mięsak Kaposiego występował bardzo rzadko. W okresie epidemii tej choroby liczba zachorowań gwałtownie się zwiększyła (do 17,5/100 000/rok), ale po wprowadzeniu terapii antyretrowirusowej HAART znów się zmniejszyła do 2,2/100 000/rok.
Nie ma dokładnych statystyk dotyczących częstości występowania zmian przedrakowych.
Jak się objawia?
Rak kolczystokomórkowy ma najczęściej postać niegojącego się owrzodzenia lub nieprawidłowego nacieku/guza skóry w miejscu narażonym na działanie promieniowania słonecznego (np. skóra twarzy, rąk, tułowia). Występuje w dwóch postaciach: wrzodziejącej (guzek ma twarde, wałowate brzegi – bez perłowatego wyglądu – i głębokie owrzodzenie) oraz postać brodawkującą (zmiany na powierzchni są przerośnięte). Rak kolczystokomórkowy zwykle nie powoduje żadnych dolegliwości bólowych i bardzo często jest z tego powodu lekceważony.
Ryc. 2. Rogowiak kolczystokomórkowy powieki dolnej
Rogowacenie słoneczne występuje z reguły u narażonych na długotrwałe działanie promieniowania słonecznego osób w starszym wieku z jasną karnacją skóry. Zmiany przypominają okrągłe, łuszczące się, czerwone lub różowe plamy/płytki o fakturze papieru ściernego. Zmiany tego typu często występują na przedramionach, grzbietach dłoni, szyi, głowie i twarzy. W zależności od narażenia na działanie słońca mogą się powiększać lub cofać. Mniej więcej 1/4 zmian znika samoistnie w ciągu jednego roku, choć istnieje stała tendencja do powstawania nowych ognisk.
Rogowiak kolczystokomórkowy (keratoacanthoma). Dotychczas uznawano go za zmianę łagodną, jednak obecnie uważa się, że jest to niskozróżnicowany rak kolczystokomórkowy. W początkowym okresie, najczęściej na powiece dolnej, pojawia się grudka o zabarwieniu skóry, która szybko się rozwija, tworząc guzek z centralnym owrzodzeniem, z uniesionymi, podwiniętymi brzegami oraz kraterem wypełnionym keratyną (białkiem wytwarzanym przez keratynocyty). Rogowiak kolczystokomórkowy występuje najczęściej u chorych w średnim wieku i u osób starszych, częściej w przypadku upośledzenia odporności (immunosupresji).
Rak kolczystokomórkowy powiek
Rak kolczystokomórkowy skóry to złośliwy nowotwór wywodzący się z keratynocytów – komórek naskórka. Skóra ma trzy warstwy (od zewnątrz) – naskórek, skórę właściwą i tkankę podskórną. Naskórek składa się z 4 (w niektórych miejscach 5) warstw (od zewnątrz), są to: warstwa rogowa, nie wszędzie występująca warstwa jasna, warstwa ziarnista, warstwa kolczysta i warstwa podstawna (zob. ryc. 1).
Ryc. 1. Skóra. 1 – ujście przewodu wyprowadzającego gruczołu potowego, 2 – przewód wyprowadzający gruczołu potowego, 3 – mieszek włosowy, 4 – gruczoły potowe (ekrynowe), 5 – głębokie sploty tętniczo-żylne, 6 – tkanka tłuszczowa, 7 – tkanka podskórna, 8 – skóra właściwa, 9 – ciało dotykowe, 10 – brodawki skórne, 11 – naskórek
Rak kolczystokomórkowy może powstawać w dotychczas zdrowej skórze de novo, tzn. bez poprzedzającej go zmiany skórnej, lub na podłożu zmian przedrakowych (rogowacenia słonecznego, choroby Bowena lub rogowiaka kolczystokomórkowego). Rak kolczystokomórkowy może zagrażać życiu człowieka, ponieważ daje odległe przerzuty przez krew i chłonkę albo bezpośrednio nacieka tkanki sąsiadujące, najczęściej wzdłuż nerwów. Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju raka kolczystokomórkowego zalicza się: nadmierną ekspozycję na działanie promieniowania UV (oparzenia słoneczne, zwłaszcza w dzieciństwie, i pęcherzowe oparzenia skóry), przebyte leczenie za pomocą promieniowania jonizującego (naświetlanie), wrodzone lub nabyte upośledzenie odporności (tzw. immunosupresja, m.in. u pacjentów po przeszczepieniach narządów, długotrwale leczonych lekami hamującymi działanie układu odpornościowego lub glikokortykosteroidami, osób żyjących z HIV), starszy wiek pacjenta, jasna karnacja skóry, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, rak skóry w przeszłości, narażenie na działanie arszeniku, zakażenia niektórymi wirusami (np. wirusem brodawczaka ludzkiego) oraz niektóre choroby skóry (np. skóra pigmentowata barwnikowa, zob Rak podstawnokomórkowy powiek).
